Shift Happens - Overgang naar de Neurale Economie

De digitalisering leidt tot een tweede automatische economie, die zeer omvangrijk en tegelijk onzichtbaar is en deze brengt ons de grootste verandering sinds de Industriële Revolutie.

Door Ruud Veltenaar 
Bevliegeraar – trendwatcher - voorzitter steden3hoek.net - spreker op het Inspiriment 2011

Rond het midden van de 19e eeuw, was de economie van de VS relatief onbetekenend en van een beperkte omvang, vergelijkbaar met die van Italië. Nog voor de 20e eeuw was het echter de grootste economie ter wereld. Wat was er gebeurd?

Het belangrijkste was de ontwikkeling van een spoorlijn van kust-naar-kust, die ook het binnenland opende voor de industriële goederen uit het oosten van de VS. Deze ontwikkeling zorgde voor enorme economische schaalvoordelen en het stimuleerde de productie van staal en andere goederen in het hele land. De economie was veranderd en zou nooit meer hetzelfde worden.

Grote veranderingen als deze zijn niet ongebruikelijk en vinden vaak om de 50 a 60 jaar plaats. Nieuwe technologieën komen beschikbaar, die binnen een paar decennia de economie langzaam en bijna onopgemerkt transformeren. De samenleving verandert automatisch mee en nieuwe sociale klassen en markten ontstaan.

Is een dergelijke, diepgaande, revolutionaire transformatie nu ook onzichtbaar gaande?

We kunnen eenvoudig kijken naar voorbeelden uit de genetica of nanotechnologie, maar deze tijdperken zijn nog niet volledig aangebroken. Dit in tegenstelling tot de informatietechnologie, waar een enorme transitie gaande is die verder gaat dan het gebruik van computers, sociale media en Internethandel. Business processen, die vroeger door mensen werden uitgevoerd, worden nu integraal elektronisch uitgevoerd in een onzichtbaar en strikt digitaal domein. Aan de oppervlakte lijkt alles normaal en oogt de shift niet revolutionair en we accepteren de nieuwe context bijna als vanzelfsprekend.

Digitale economie zonder grenzen

Maar feitelijk veroorzaakt deze ontwikkeling een revolutie die vergelijkbaar en even drastisch is als die van de spoorwegen binnen de VS. Steeds duidelijk wordt dat langzaam maar zeker een tweede economie aan het ontstaan is. Een digitale economie zonder grenzen.

Een goed voorbeeld van deze ontwikkeling is zichtbaar wanneer je op reis gaat. Nog geen 20 jaar geleden liep je met je papieren ticket naar een balie op de luchthaven. Van de grondstewardess kreeg je een instapkaart en zij zorgde voor het inchecken en labelen van de bagage. Allemaal mensenwerk en het duurde bijna altijd veel te lang. Vandaag de dag loop je met je credit card of paspoort naar een machine en doe je alles helemaal zelf. Vaak heb je al thuis via Internet ingecheckt en een stoel gekozen. De machine print een boarding card, de rekening en de bagagelabels. Er komt geen mens aan te pas en het duurt niet meer dan 3 seconden!

Maar wat gebeurt er allemaal in deze luttele seconden? Vanaf het invoeren van onze credit card start er een enorme conservatie tussen systemen en computers. Zodra je naam en vlucht herkend zijn, checken computers je vluchtstatus, je reisverleden, de frequent-flyer gegevens, je toegang tot de lounges en zelfs openstaande belastingschulden en boetes. Servers en systemen over de hele wereld communiceren met elkaar via satellieten en zorgen er voor dat alles goed wordt gecontroleerd en uitgevoerd.

Een tweede voorbeeld zien we in de wereld van supply chain management. In de jaren negentig controleerden mensen met clipborden in de Rotterdamse haven de vrachten en containers. Registratie van aankomst en vertrek was handwerk en een hoop papierwerk moest worden geregeld. Vandaag de dag gebeurt dit allemaal met RFID tags die automatisch door poorten worden gescand. De systemen communiceren digitaal met alle betrokken partijen en zorgen onder andere voor controle, fiscale afhandeling en routing. Ook hier is de menselijke betrokkenheid geheel verdwenen.

In beide voorbeelden zijn processen in de fysieke economie over de gehele ontwikkelde wereld overgegaan naar processing in een digitale economie, waarbij systemen continu communiceren via multiple servers en van alles controleren, vastleggen en uitvoeren alvorens informatie terug te koppelen naar mensen in de fysieke economie. We mogen dus stellen dat een andere, tweede economie bijna onzichtbaar aan het ontstaan is, die digitaal zorgt voor communicatie en uitvoering van complexe processen.

Mondiaal, ongelimiteerd en autonoom

Adjectieven voor deze tweede economie zijn; het is omvangrijk, onzichtbaar, connected en autonoom (zonder interventie of betrokkenheid van mensen). Het is mondiaal, 24x7 en remote en steeds meer ongelimiteerd qua configuratie. Alles gebeurd parallel en het configureert zichzelf. En in toenemende mate organiseren, ontwerpen en repareren deze systemen zichzelf zonder interventie door de mens. Dit klinkt een beetje biologisch en dat is precies wat het is. Je zou deze tweede economie, onder de oppervlakte van de fysieke economie, mogen vergelijken met het enorme wortelstelsel van Espen of Populieren. Een groep bomen heeft kilometers lange wortels onder de grond, allemaal met elkaar verbonden en ‘in communicatie met elkaar’.

Natuurlijk gaat de vergelijking niet helemaal op en is het stelsel van de tweede economie veel gecompliceerder, vooral omdat de systemen zelf nieuwe verbindingen en configuraties maken. De metafoor maakt alleen maar duidelijk dat wat we niet zien, veel gecompliceerder en omvangrijker is, dan wat we wel zien. Hoe groot is deze tweede economie en hoe snel groeit deze?

De verwachting is dat deze tweede (digitale) economie rond 2030 groter is dan onze fysieke economie. Hiermee wordt bedoeld dat er meer geld (GDP) rondgaat in de digitale wereld dan in de fysieke wereld. Dat lijkt vreemd, omdat deze digitale economie niets fysiek produceert. Het maakt het bed niet op, noch zorgt het voor koffie en thee bij het ontbijt. Daarentegen worden architecten ondersteunt bij het ontwerpen van gebouwen, worden verkoop- en voorraadsystemen automatisch gecontroleerd, worden er miljarden bancaire transacties uitgevoerd en ontvangen miljoenen klanten digitale facturen. Voertuigen worden automatisch genavigeerd en in ziekenhuizen worden diagnoses door computers uitgevoerd en operaties door robots.

Dergelijke ontwikkelingen gaan relatief langzaam en industrieën vergroeien bijna automatisch met de nieuwe mogelijkheden om er uiteindelijk van te profiteren. Deze diepgaande transformatie vindt plaats in alle ontwikkelde landen en de rest raakt steeds verder achterop. En de revolutionaire impact kan alleen worden begrepen wanneer we verder kijken naar een andere analogie en de metafoor met de Esp.

Neuraal economisch systeem 

In de praktijk reageert het digitale systeem en daarmee de tweede economie op gebeurtenissen in de fysieke wereld en zorgt deze voor een naadloze en automatische afwikkeling. De vrachtwagen rijdt in de haven door een RFID-poort en alles is gecontroleerd en geregeld voor transport.

Hier kunnen we een parallel trekken met hoe biologen denken over intelligentie, overigens niet doelend op menselijke intelligentie of elke andere vorm van bewuste intelligentie. Biologen zijn van mening dat een organisme intelligent is wanneer het kan waarnemen en zijn interne staat kan veranderen om vervolgens adequaat en juist te reageren.

Voorbeeld: als je een E. Coli bacterie bij een onevenredige concentratie glucose voegt, dan doet het bacterie het enige juiste, namelijk het voegt zich op de plek waar de meeste glucose zich bevindt. Biologen noemen dit intelligent gedrag. De bacterie merkt iets op, verwerkt informatie en reageert op de enig juiste manier, zonder de aanwezigheid van hersenen. Een primitieve kwal heeft een centraal zenuwsysteem, noch hersenen. Wel beschikt het over een soort neuraal zenuwnetwerk, dat het in staat stelt om waar te nemen en te reageren. En voor het systeem onder onze fysieke wereld, de tweede economie, geldt eigenlijk hetzelfde. Dit digitale systeem kan waarnemen, zichzelf organiseren en veranderen, om vervolgens te reageren op een manier die wordt gewenst. Hiermee vormt het digitale systeem en de tweede economie een soort neurale laag of systeem voor onze fysieke economie.

Maar welke kwalitatieve verandering brengt dit dan met zich mee?

Denk hierbij aan het volgende. Met de komst van de Industriële Revolutie, rond 1760 (toen Watt de stoommachine uitvond) tot voorbij 1850, ontwikkelde de economie zich als een musculair systeem in de vorm van machinekracht. Nu ontwikkelt de economie zich meer als een neuraal systeem. Dit klinkt misschien overdreven, maar deze metafoor lijkt niet zo gek als je deze verder bekijkt dan de neus lang is.

Rond 1990 begonnen computers massaal onderling te communiceren en andere M2M (machine-to-machine) communicatie zal de komende jaren een enorme vlucht nemen. De individuele computers en servers kun je vergelijken met neuronen en de axonen en synapsen zijn de communicatiepaden en verbindingen die de systemen in staat stellen om waar te nemen en juist te responderen.

Belangrijker dan de Industriële Revolutie?

Is dit nu de grootste verandering sinds de Industriële Revolutie? Zeer waarschijnlijk wel en mogelijk kunnen we zelfs spreken over de grootste economische verandering in ons bestaan. Het is een diepgaande transformatie welke intelligentie en automatische reacties op digitale waarnemingen integreert in ons economisch systeem. En het bijzondere is, dat dit oneindig lijkt, er zijn geen limieten. Nu gaat het hier niet zo zeer om science fiction, of de voorspelling van singulariteit, noch gaat het om cyborgs of humanoids. Waar het wel om draait is dat we misschien te eenvoudig de mate onderschatten waarin de verandering grote invloed gaat krijgen op ons leven en werken.

Voor de 21e eeuw staan het voorkomen van (digitale) oorlogen t.g.v. schaarste (voedsel, water en grondstoffen), plagen en andere natuurrampen hoog op de agenda. Maar veel ontwikkelingen zullen vooral in relatie staan tot de verdere evolutie van deze tweede, onzichtbare economie, die onmerkbaar en volledig automatisch reageert op hetgeen zich in onze fysieke wereld afspeelt. Voor 2030 rijden we in elektronische voertuigen zonder chauffeur door steden en over snelwegen, waarbij het voertuig continue in verbinding staat met andere voertuigen in de directe nabijheid en met andere algemene verkeersystemen om alles in veilige banen te leiden. De tweede economie creëert langzaam, onzichtbaar en gestaag een totaal andere wereld.

Niet alleen maar positief – de gevolgen 

Veranderen en met name grote transformaties kennen altijd een down-side. De digitalisering van de economie gaat ten koste van vaak, veel routinematige taken en arbeidsplaatsen. Als de productiviteit met bijvoorbeeld 5% stijgt, dan betekent dit dat we met dezelfde hoeveel mensen 5% meer kunnen produceren. Maar het kan ook betekenen dat we met 5% minder mensen hetzelfde kunnen produceren! En beide trends voltrekken zich de komende jaren. We produceren meer per arbeidskracht, terwijl tegelijkertijd minder mensen ingezet worden om te produceren wat we nodig hebben. De grondstewardessen zijn verdwenen, net zoals vele boeken- en platenwinkels. Grote, traditionele bedrijven met veel ballast, zoals banken en verzekeraars, staan het zelfde lot te wachten. Veel meer banen zullen in de toekomst verloren gaan aan de digitale economie, dan via outsourcing naar India en China.

In ons recente verleden zijn er relevante paralellen te vinden. In de vroeg 20e eeuw kwam de landbouwmechanisatie echt op gang en dit heeft veel arbeidsplaatsen gekost. Natuurlijk zijn er ook nieuwe voor in de plaats gekomen bij de machinefabrikanten, maar per saldo was er sprake van een significante teruggang. Decennia later gebeurde hetzelfde met arbeidsplaatsen in fabrieken.

Nu staan veel arbeidsplaatsen onder druk door de “mechanisatie” van de dienstensector. De laatste jaren is het aantal paralegals, rapporteurs, consultants, telefonisten, typisten en administratieve krachten – en niet te vergeten de managers in de tussenlagen – enorm afgenomen en veel van het werk wordt nu allemaal digitaal door systemen verricht. Deze banen zijn verdwenen in de tweede economie en keren nooit meer terug. Het verlies aan banen moeten we dan ook niet primair koppelen aan de huidige recessie, maar simpelweg aan de fundamentele verandering van onze systemen en de opkomst van de tweede economie.

Uitdaging - het distribueren van welvaart

Er zijn belangrijke lessen te leren uit deze ontwikkeling. De tweede economie is in en voorbij de huidige eeuw zeker de sterkste drijfveer achter onze economische groei. Veel banen zullen permanent verloren raken en dit zal gepaard gaan met slechts een partiële vervanging door nieuwe, geheel andere banen. Hierdoor zal de economische groei en voortzetting van onze welvaart voor minder mensen bereikbaar wordt.

Samen met onze politieke leiders staan we voor een grote transformatie en enorme uitdaging. Het gaat namelijk niet langer om het produceren van welvarendheid en voorspoed, maar om het distribueren daarvan.

De ontwikkeling en groei van de tweede economie zal zeker meer welvaart creëren, ongeacht wat er gebeurd en hoe we hierop reageren. Het distribueren van welvaart wordt cruciaal en dat ligt gelukkig in de handen van mensen en niet van systemen. Eeuwen lang werd welvaart in het Westen traditioneel verdeeld via werk en banen en bijna altijd waren er meer nieuwe banen dan er verdwenen ten gevolge van grote veranderingen. Agrarische banen werden vervangen door nieuwe banen in de fabrieken. De laatste decennia zijn er veel banen in de dienstensector bijgekomen. Maar met het ontstaan van de tweede, digitale en meer neurale economie, komen er structureel veel minder banen bij dan er verloren gaan.

Natuurlijk zullen ons systeem en de samenleving zich aanpassen, maar niemand weet precies hoe. Ongetwijfeld zullen er nieuwe diensten en producten ontstaan, die geheel nieuwe banen creëren. Maar ook kortere werkweken en langere vakanties lijken voor de hand liggend, wanneer we welvaart eerlijker moeten verdelen. Ook de positie en de importantie van werk zal veranderen en mogelijk zelfs vervagen en plaats maken voor nieuwe waarden en normen. Het goede nieuws hierbij is dat we vaker en meer de dingen kunnen gaan doen die we echt willen en waar we goed in zijn. We kunnen meer tijd en energie gaan investeren in de ontwikkeling van onze creativiteit en het ondersteunen van anderen. Delen wordt het nieuwe hebben. Caring, is the new taking care.

Kansen voor onze kleinkinderen 

In 1930 schreef Keynes een beroemd boek, “The Economics Possibilites For Our Grandchildren”. Als je het nu in het tijdperk van het toen bedoelde kleinkind leest, is het opvallend hoe accuraat dit boek nog is. Keynes voorspelt namelijk dat “de levensstandaard in progressieve landen over honderdjaar vier- tot achtmaal hoger zal liggen dan nu”. Hij waarschuwt daarbij voor “technologische arbeidloosheid”, maar durft tegelijk aan te nemen dat “het economische probleem (van het produceren van voldoende goederen) nimmer een probleem zal worden”. 

Als we Keynes nu zouden kunnen vragen hoe hij dit allemaal voor zich zag dan zal hij mogelijk geantwoord hebben met een fantasie over heel veel fabrieken, met duizenden complexe machines, mogelijk zelfs met robots die medewerkers in deze fabrieken langzaam maar zeker vervangen.

Deze fantasie klopt niet met hoe het allemaal verlopen is. Natuurlijk hebben we geavanceerde technologieen en machines, maar op de plek van personele automatisering zien we vooralsnog geen robots, maar collectieve automatisering. Onder de fysieke economie, met mensen en arbeid, ligt de tweede economie met een neurale intelligentie, die automatisch taken uitvoert en die geen grenzen kent qua ontwikkeling en mogelijkheden.

Onze huidige welvaart en de problemen met de aanstaande groei van arbeidsloosheid zouden Keynes niet verrast hebben, in tegenstelling tot de middelen die we hebben ontwikkeld om dit te bereiken.

De tweede, digitale economie die zich ongemerkt aan het vormen is creeert een totaal nieuwe economische wereld. Deze economie is omvangrijk en rond 2030 groter dan onze economie in de fysieke wereld. De productiviteit in deze economie gaat onze voorstelling te boven en zal veel veranderen, inclusief onze waarden en normen.

Hoe het ons zal vergaan in deze hoog productieve wereld hebben we grotendeels zelf in de hand. Als we er in slagen om niet alleen nieuwe wegen vinden om onze welvaart beter te hervedelen en we deze ook durven in te slaan met een nieuwe set van ideeën en waarden, dan hoeven we ons weinig zorgen te maken. Het wordt dan namelijk beter, leuker en mooier.

Kan Europa alleen federaal verder?

door John Lichfield

De nieuwe vertrouwenscrisis verdeelt Europa in twee kampen: dat van degenen die het federalistische project een nieuwe impuls willen geven, en dat van de aanhangers van een meer Britse, losse vorm van lidmaatschap. Het is moeilijk te zeggen welke oplossing de beste is. Fragmenten.

Luister eens naar de mening (enigszins vereenvoudigd en samengevat) van een doorgewinterd Europees staatsman. "De Europese Unie is dood maar lang leve Europa. Er zal nooit meer een EU-verdrag worden opgesteld. De 'hervormings'-overeenkomst die drie jaar geleden in Lissabon werd ondertekend vormde het hoogtepunt van de oude federale droom." Dit (zo gaat hij verder) is een kans, en geen mislukking: "Als we de federale mythe kunnen begraven kunnen we een slanker, maar krachtiger Europees project op poten zetten, dat gedragen wordt door de landen zelf in plaats van door Brussel. Op die manier creëren we een veel sterkere en praktischere Europese macht – een 'puissance Europe' waarmee de Europese manier van leven beschermd wordt tegen de aanvallen van een troosteloze 21ste eeuw."

Wie horen we hier? De frase "puissance Europe" verraadt het al. De doorgewinterde Europese staatsman is niet Brits, zelfs al komen zijn ideeën dicht in de buurt van die van de Britse regeringen van de afgelopen vijftig jaar. Het is een Fransman: Hubert Védrine, 63 jaar en Frans minister van Buitenlandse Zaken tussen 1997-2002 en secretaris-generaal (oftewel rechterhand) van het zeer Europees getinte presidentschap van François Mitterrand van 1991 tot 1995. Védrine brengt hier niet alleen zijn eigen mening mee naar voren maar geeft uitdrukking aan wat hij als nieuwe politieke realiteit in Europa ziet. En als een nieuw realisme.

Toekomst Europa? - best case scenario

Ruud Veltenaar

trendwatcher | bevliegeraar | voorzitter steden3hoek | spreker op Inspiriment 2011

Het Duitse parlement heeft met overweldigende meerderheid ingestemd met het verbeteren van het bail-out mechanisme EFSF (European Financial Stability Facility). Hiermee denkt deze meerderheid een regeringscrisis te hebben voorkomen. Ook verwacht het parlement hiermee in het algemeen een positieve bijdrage te hebben geleverd aan het vertrouwen in de Eurozone.

Deze tweede ronde van hervormingen is bedoeld om de condities voor de bailout leningen voor de Europese landen, die zwaar onder druk staan, te verbeteren en om snel weer nieuwe leningen te kunnen verstrekken aan deze landen, in de hoop dat het vertrouwen in de financiële markten en de EU snel terugkeert.

Fonds niet groot genoeg om problemen op te lossen 

Echter, de nieuwe, verbeterde EFSF is bij lange na niet voldoende om de toenemende problemen in de eurozone op te lossen. Deze stap moet meer symbolisch gezien worden om de hoop op een oplossing levend te houden.

Toekomst niet voorspellen, maar zelf creëren

Ruud Veltenaar
trendwatcher | bevliegeraar | voorzitter steden3hoek | spreker op het Inspiriment 2011

Management in Nederland is te gericht op voorspelbaarheid en zekerheid. De veranderende wereld schreeuwt om een andere aanpak. Nederlandse managers zouden veel meer van ondernemers moeten leren.

Scenarioplanning is zinloos | de toekomst kun je niet voorspellen

In een tijd waarin de veranderingen elkaar steeds sneller opvolgen en de wereld steeds complexer wordt, is de toekomst steeds lastiger te voorspellen. Dit terwijl de manier van werken binnen veel grotere ondernemingen juist gestoeld gaat op de veronderstelling dat we de toekomst kunnen voorspellen door ervaringen uit het verleden te extrapoleren. We investeren met elkaar miljoenen in marktonderzoek, in consultants die ons antwoorden voorzeggen en database analyses om goede keuzen te maken. In een veranderende en onvoorspelbare toekomst heeft dit echter nauwelijks zin. Wanneer we door schade en schande rijker zijn geworden, onderkennen we dit en gaan we uiteindelijk met scenarioplanning aan de slag. Probleem daarbij is dat we ook hierbij veronderstellen dat we de mogelijke scenario’s kunnen bedenken. De veranderende wereld schreeuwt om een andere aanpak. Management in Nederland is nog veel te veel gestoeld op de momenteel eroderende principes van voorspelbaarheid, zekerheid en controle.

De vijf ondernemersprincipes | wat het management snel moet leren

Ondernemers zijn specialisten in het omgaan met onzekerheid en onvoorspelbaarheid. En dankzij wetenschappelijk onderzoek van een Indiase Professor Saras Sarasvathy en Nobelprijswinnaar Herbert Simon zijn er vijf ondernemersprincipes blootgelegd die hen succesvol maakt in een veranderende markt. Deze principes zijn niet alleen bewust te gebruiken door ondernemers maar juist ook te leren door managers.

Wanneer je de toekomst niet kunt voorspellen, dan moet je hem creëren. Maar al te vaak kiezen grotere bedrijven voor een smart-follower rol in plaats van de smart-creator rol. Dit terwijl juist de grotere bedrijven de grotere impact zouden kunnen hebben. Intern ondernemerschap mag niet langer gezien worden als contradictie in terminus. Wie dit zo ziet gedraagt zich als een panda. Een panda heeft zijn hele systeem ingericht op het eten van enkel bamboe, waardoor het lot van het leuke beertje vaststaat.

Nu zijn er veel grotere bedrijven die onder leiding/advies van ’s werelds beste consultancy bureaus blijven specialiseren op de core competence. Vraag is alleen of de cover-your-ass rapporten ook leiden in de juiste richting, en de beste besluiten en acties. Dingen goed doen is heel wat anders dan de goede dingen doen. Het eerste vraagt goed management, terwijl bij het tweede alles draait om ondernemer- en leiderschap.

In toenemende mate verschijnen er zelfs vanuit deze consultancybureaus artikelen die duidelijk laten zien dat onvoorspelbaarheid een gegeven aan het worden is. Het wordt dus echt tijd om het wapenarsenaal tegen deze onvoorspelbaarheid uit te breiden. Managers moeten zich meer en meer gaan gedragen als ondernemer. Ze moeten leren wat succesvolle ondernemers effectief maakt in een onvoorspelbare en onzekere markt. Om van veranderen en vernieuwen over te gaan naar transformeren, moeten we instabiliteit in de organisatie en systemen creëren, anders gebeurt er niets. We moeten onze ambitie naar een niveau brengen waarbij ons gevoel aangeeft dat we het waarschijnlijk niet gaan halen. Pas dan ontstaat de drive en focus en de noodzakelijk om beter samen te werken.

Lees hieronder verder wat de vijf belangrijkste ondernemersprincipes zijn.

Griekenland failliet | wat zijn de gevolgen?

Ruud Veltenaar,
trendwatcher | bevliegeraar | voorzitter steden3hoek.net | spreker op Inspiriment 2011

"Griekenland gaat failliet, de vraag is alleen nog wanneer." Dat zei financieel directeur Bert Bruggink van Rabobank dinsdag tegen Het Financiële Dagblad.

Bruggink zei dat naar aanleiding van de sterke koersdalingen van bankaandelen maandag. Beleggers maken zich steeds meer zorgen dat Griekenland in gebreke zal blijven bij het aflossen van zijn schulden. Ook zijn er zorgen dat kredietbeoordelaar Moody's de kredietwaardigheid van de grote Franse banken verlaagt.

Nieuwe fase aangebroken

Volgens Bruggink is er een nieuwe fase bereikt. "De vraag of Griekenland failliet gaat, is nu voorbij. De vraag is alleen nog wanneer." De financieel directeur zei verder dat "politici de sleutel in handen hebben voor deze crisis". Rabobank-bestuursvoorzitter Piet Moerland zei vorige maand nog dat de leiders van de 17 landen in de eurozone daadkrachtiger moeten optreden om de Europese schuldencrisis te bestrijden.

En nu, wat moeten we doen?

De geruchten dat Griekenland failliet gaat, doen natuurlijk al langer de ronde. Beurs-goeroe Jim Rogers heeft een goede raad voor als het zover is. "Wacht heel even, zodat de volle klap van de gebeurtenis in de koers van de euro is verwerkt en verkoop dan al je beleggingen, goud en deviezen en koop euro's."

12e Vijfjarenplan | China's 'Turning Point'

Ruud Veltenaar, 
trendwatcher | bevliegeraar | voorzitter steden3hoek.net | spreker op Inspiriment 2011 

In maart dit jaar is het twaalfde vijfjarenplan van China gepresenteerd en waarschijnlijk gaat dit plan de geschiedenis in als het meest strategische initiatief van China tot op heden. 

In de kern verandert het plan de essentie van het karakter van het model van de Chinese economie. Het plan voorziet een verschuiving van een economie die gemodelleerd is rond export en investeringen naar een economie die voornamelijk gebaseerd is op binnenlandse consumptie. Deze verschuiving heeft grote implicaties voor China en de rest van Azië en heeft zelfs invloed op de mondiale economie.

Het nieuwe plan forceert China om de kernwaarde proposities van de economie integraal te herzien. Net zoals het Vijfde Vijfjarenplan, welke de basis legde voor hervormingen eind jaren zeventig, en het Negende Vijfjarenplan, welke het startsein gaf voor de privatisering van overheidsdiensten midden jaren negentig, is het Twaalfde Vijfjarenplan revolutionair.

Lees verder, bekijk het vijfjarenmodel en reageer als u wilt.

Wat kost een euro-exit?

"De euro is geen café waaruit je zomaar vertrekt", stelde EU-president Van Rompuy deze week. Toch lijkt een vertrek van Griekenland dichter bij dan ooit. Maar wat zijn de gevolgen?

De eerste knuppel, door een regeringsleider in het hoenderhok gegooid, kwam deze week van premier Rutte. In een brief aan de Kamer stelde hij dat landen die weigeren zich aan de begrotingsregels te houden de eurozone best mogen verlaten. Op termijn zouden eurolanden, als „de ultieme sanctie”, zo’n land ook eigenhandig de muntunie uit moeten kunnen knikkeren, schreef Rutte in een aanmerkelijk stevigere versie van zijn brief voor de opiniepagina van de Financial Times. Dat eruit knikkeren van landen kan op dit moment nog niet. Volgens de regels mogen eurolanden er alleen vrijwillig de brui aan geven, al dan niet na een vriendelijk doch dringend verzoek daartoe. Een vertrek uit de euro betekent dan wel meteen einde verhaal voor het EU-lidmaatschap.

Hoewel we de afgelopen jaren hebben gezien dat de regels rond de euro zo rekbaar zijn als trekdrop – zo zouden eurolanden nooit borg staan voor elkaar, zich natúúrlijk houden aan de begrotingsregels en zou de Europese Centrale Bank écht geen staatspapier opkopen van schuldenlanden – lijkt een gedwongen vertrek uit de euro voorlopig nog een politieke brug te ver.

Griekenland moet direct uit de Europese muntunie

Volgens oud-VVD-leider Bolkestein moet Griekenland zo snel mogelijk uit de Europese muntunie. De steun kan dan wel doorgaan, maar op voorwaarde dat het land zichzelf uit de unie terugtrekt en de oude drachme weer invoert. Daarmee wordt volgens Bolkestein de fout, om Griekenland tot de eurozone toe te laten, weer hersteld. Als dit niet gebeurt, zal de eurocrsis volgens Bolkestein alleen maar erger worden.

Bolkestein zei dit zaterdag in het TV-programma Nieuwsuur. Volgens Bolkestein moeten de Grieken de drachme weer invoeren. Door een flinke devaluatie van deze munt zouden de Grieken weer makkelijker hun producten kunnen exporteren. Doormodderen is in niemands belang, ook niet in die van Griekenland.

Een keerzijde van de devaluatie is dat de buitenlandse schulden van Griekenland zullen toenemen. Volgens Bolkestein zouden eurolanden daarom de looptijd van de leningen moeten verlengen of de rente erop verlagen. Bovendien zou een deel van de schuld moeten worden kwijtgescholden.

Klik hieronder op 'Meer lezen' en bekijk ook het interview met Frits Bolkestein of op reacties als u uw mening wilt geven.

Is er toekomst voor het kapitalisme?

Ruud Veltenaar,
trend watcher | bevliegeraar | voorzitter steden3hoek.net | spreker op Inspiriment 2011
De recente bijstelling van de credit rating van diverse landen en de Europese schuldencrisis vertonen langzaam maar zeker tekenen van de aanstaande Grote Stagnatie.

De massale volatiliteit en scherpe correctie op de beurzen en huizenprijzen raken de wereldwijde financiële markten en wijzen er op dat de meeste geavanceerde economieën op de rand van een double-dip recessie balanceren. De crisis is veroorzaakt door de enorme schulden (en de handel daarin) die landen, banken maar zeker ook de consumenten tot veel te grote hoogte hebben laten oplopen en tonen aan dat we op te ruime voet hebben geleefd en de openbare sector lijkt de problemen niet meer met financiële infusen te kunnen oplossen.

Een combinatie van hoge en nog steeds stijgende olie- en grondstofprijzen, onrust in het Midden-Oosten, de schulden in de eurozone en het technische faillissement van de VS, hebben geleid tot een grote risico-aversie. Feitelijk draaien de economieën in de VS, de eurozone, in de UK en in Japan al geruime tijd hooguit stationair. Zelfs de snel groeiende opkomende markten zoals China en elders in Oost Azië en in Latijns Amerika, en de op export gerichte economieën die afhankelijk zijn van deze markten (Duitsland en het grondstofrijke Australië) ervaren flinke vertraging in economische groei.

De magie van overheidskunstjes is voorbij

Tot vorig jaar konden politici en beleidsmakers telkens een nieuw konijn uit de hoge hoed toveren waarmee een ‘zaagtand’ herstel zichtbaar werd. Fiscale stimuli, zoals het verlagen van de overdrachtsbelasting, zeer lage rente’s, het afboeken van honderden miljarden aan slechte schulden en de miljarden dollars voor reddingsoperaties en de herfinanciering van financiele instellingen zijn allemaal uitgeprobeerd, maar hebben alleen voor uitstel gezorgd. De konijnen in de hoge hoed zijn bijna uitgestorven.

Grieken winnen pokerspel met Europa

Terwijl de Griekse premier George Papandreou vecht voor zijn politieke leven, houdt de crisis in Griekenland aan en voltrekt zich aan de flanken van Europa een waar Griekse tragedie, met grote gevolgen die we ons in Europa nog lang zullen heugen. Want de Griekse schulden kunnen en zullen nooit helemaal terugbetaald worden en linksom of rechtsom draaien de burgers in Europa in de toekomst op voor de Griekse corruptie, incompetentie en voor het ontbreken van algemeen gangbare normen en waarden in het zakelijke verkeer.

Blijft het rustig in de straten van Athene?

PASOK, de partij van Papandreou is verdeeld en enkele partijgenoten eisen dat de harde voorwaarden voor de leningen worden verworpen. Hebben de Grieken hierin eigenlijk wel een keuze en hoe slim en gewiekst spelen zij het spel?

Het aanbod van Papandreou om zelf af te treden en plaatsen te maken voor een nieuwe premier met een kabinet van nationale eenheid, is mislukt en was niet meer dan een poging om de oppositie af te troeven en de bevolking de goede wil te tonen. Maar in de praktijk is en blijft Papandreou de enige die de problemen kan en moet oplossen.

Toekomst van de euro

In 1999 lanceerde de Europese Unie de euro en een Europese muntunie was daarmee een feit. Van meet af aan hebben critici erop gewezen dat de introductie van de nieuwe munt plaats vond zonder dat er sprake was van het installeren van begeleidende instituties of beleid die moesten waken over het heil en de waarde van de munt. Oké, in 1998 was de Europese Centrale Bank in werking getreden, maar daarmee was feitelijk alles gezegd.

De schuldencrisis van 2009/10 heeft de gebrekkige structuur waarbinnen de euro moet functioneren onbarmhartig bloot gelegd. De diepe crisis dwong beleidsmakers in de verschillende lidstaten van de unie om onder ogen te zien dat er op centraal niveau te weinig autoriteit was om corrigerend op te treden en lidstaten tot verantwoord gedag te dwingen. Sindsdien laait met grote regelmaat de discussie op over de toekomst van de euro en het gebied waarin deze euro als munt geaccepteerd wordt. Het Europees getalm en getouwtrek hebben er in geresulteerd dat beleggers van de euro nu een risicopremie eisen in ruil voor het aanhouden van de euro.

Drie scenario's

In de discussie over de toekomst van de euro en het eurogebied onderscheidt de Japanse investmentbank Nomura drie scenario’s. Het eerste scenario is dat van de totale break up. De muntunie houdt op te bestaan. De gevolgen van een totaal uiteenvallen, laten zich maar moeilijk raden. Lees hieronder verder en bekijk ook de video met een heldere analyse van twee professoren van INSEAD.

Nederland mist de boot in groeimarkt no. 1

Duurzame economie is een banenmotor. Maar in Den Haag lijkt duurzaamheid dood verklaard, terwijl ondernemers en burgers wel willen.

Duurzame innovatie is de snelst groeiende sector ter wereld. Er ontstaat een nieuwe economie rondom duurzaamheid, in het bijzonder rond schone technologie. Deze sector maakt een stormachtige ontwikkeling door en groeit met zo'n 30 procent per jaar. Landen als China en de VS, maar ook Duitsland, Italië en Denemarken investeren tientallen miljarden dollars per jaar in schone technologie. Nederland blijft hierbij sterk achter met een onderinvestering van circa 1 miljard euro.

Schone energie bepaalt mede de nieuwe economische orde die aan het ontstaan is. Zoals de Amerikaanse president Obama zegt: "Het land dat de schone energie-economie domineert, zal het land zijn dat de wereldeconomie domineert en Amerika moet dat land zijn." Helaas voor Obama en de VS zal deze eer later dit decennium toekomen aan China, simpelweg omdat met de Chinese liquiditeiten alles te koop is, incl. Amerikaanse wetenschappers en technologie.

Schone energie is ook een banenmotor en levert de komende tien jaar zo'n 100 miljoen groene banen op. Er ontstaan nieuwe economische sectoren, zoals elektrisch vervoer, duurzaam bouwen, klimaatadaptief ontwikkelen en biochemie. Dat zijn nu nog niche-sectoren, maar zij kunnen uitgroeien tot de pijlers van een nieuwe, schone economie. En we gaan dingen anders maken, schoon, milieuvriendelijk en gericht op de natuur.

Hypotheek op de toekomst: visie op huizenprijzen

DEVENTER — Het nieuwe aangescherpte toetskader voor hypotheken is nodig om grotere risico´s in de toekomst te voorkomen. Zowel grotere macro-economische risico’s als betalings- en restschuldrisico’s voor individuele huishoudens. Hiermee zijn de risico’s op de hypotheekmarkt niet verdwenen.

Dit is de boodschap in de speech die Theodor Kockelkoren hield tijdens het jaarlijkse congres van de Stichting Erkend Hypotheekadviseur (SEH) op 31 mei 2011. Lees hieronder een weergave van deze lezing met duidelijke indicaties en voorspellingen over de ontwikkelingen van de huizenprijzen en economie in Nederland.

Per 1 augustus wordt het nieuwe, aangescherpte toetsingskader voor hypotheekverstrekking van kracht. Een mijlpaal die stáát naast een weg die voor de AFM in elk geval drie jaar geleden begonnen is. De lengte van deze weg maakt duidelijk hoe belangrijk de hypotheekverstrekking en de problematiek is. Ook is opnieuw duidelijk geworden hoe moeilijk het is om in Nederland stappen te zetten op dit onderwerp.

In 2008 onderzocht de AFM samen met DNB of de destijds bestaande praktijk van hypotheekverstrekking voldoende duurzaam was. Het rapport dat daaruit volgde vormde de basis voor voorstellen van de AFM om het toen bestaande toetsingskader, de GHF, aan te scherpen. Over deze voorstellen heeft de AFM in 2009 de markt geconsulteerd .

Nagenoeg alle belangengroeperingen bleken kritisch over het inperken van het bestaande kader. Dat dit zo was is misschien wel begrijpelijk.......

Macht Rusland in Europa zal toenemen door Duits kernenergiebesluit

De Toekomst van Energievoorziening

Op 30 mei annonceerde de Duitse regering dat zij zeven kerncentrales heeft gesloten na de problemen in Japan en dat deze centrales nooit meer open zouden gaan. En ze gingen zelfs nog een stap verder, door aan te kondigen dat alle kerncentrales rond 2022 gesloten zullen zijn.

Sluiting kerncentrales gaat Duitsland opbreken

Op dit moment is Duitsland ongeveer voor een derde afhankelijk van kernenergie en de maatregelen zullen op termijn een krachtenspel met vier dimensies ontketenen die bepalend zullen zijn voor de Duitse (en daarmee ook de Nederlandse) economie en loyaliteiten. Het plan in Duitsland is om kernenergie integraal te vervangen door groene (renewable) energie. Politiek en electoraal gezien is de stap begrijpelijk, maar economisch gezien zal dit verkeerd uitpakken, simpelweg omdat de ingeslagen weg financieel een doodlopende weg is. Kernenergie kost slechts een derde van windenergie en een fractie van zonne-energie. Vervanging van een derde van de totale energieproductie in slechts tien jaar is simpelweg onhaalbaar, zo niet onmogelijk.

Dit brengt ons bij de overige drie scenario's en de eerste is Frankrijk.

Komen er genetisch gemanipuleerde managers?

Pionier op het terrein van genetische bepaald managementgedrag is de Amerikaanse psycholoog Richard Arvey, de leermeester van Zyphur. Hij onderzocht onder meer in hoeverre leiderschapskwaliteiten aangeboren zijn of aangeleerd (40 procent aangeboren, volgens Arvey).

Volgens onderzoek van de University of New South Wales is de wijze waarop mannelijke managers zich positioneren, kleden en hun macht uitoefenen te vergelijken met de evolutietheorie. Dominantie, territoriumdrift en het verstoten van andersdenkenden zoals we dat terugzien in Prehistorisch gedrag is ook gebruikelijk op de hedendaagse werkvloer.

Energiemarkt voor 2020 drastisch op de schop

In hoeverre gaan consumenten in Nederland zich op grote schaal bemoeien met energiemanagement en hoe verhoudt dit zich tot de rol van de overheid als toezichthouder? Beperkt zij de bewegingsvrijheid van netwerkbedrijven tot hun traditionele rol of krijgen zij alle ruimte om als ‘groene motor’ van de transitie naar een duurzame energiehuishouding te fungeren?

Deze vragen staan centraal in een toekomstverkenning waarin de belangrijkste trends in de Nederlandse energiemarkt in kaart worden gebracht. Vier toekomstscenario’s zijn denkbaar hoe deze sector er in 2020 voor kan staan. Elk scenario kent een andere rol van zowel netwerkbedrijven, overheid als consument en vereist een andere strategie van de netwerkbedrijven.

De onzekerheid in de Nederlandse energiemarkt is nog nooit zo groot geweest. De wereld verandert snel en de energiesector is hierop geen uitzondering. Zo volgen innovaties elkaar in hoog tempo op: of het nu gaat om de uitrol van slimme meters, de opkomst van de elektrische auto of het groeiende belang van lokale energieopwekking. Bovendien staan we aan de vooravond van ingrijpende verbeteringen van het marktmodel. Tel hierbij op de inwerkingtreding van de Wet onafhankelijk netbeheer (WON) en de lopende procedure rondom het groepsverbod. De netwerkbedrijven moeten dit alles meenemen in een verfijning van hun strategie op basis van deze veranderende marktverhoudingen en bedrijfsmodel. In dit onderzoek schetsen we in welke richting de markt zich kan ontwikkelen door al deze veranderingen.

Tankstation van de toekomst

Studenten van de TU delft bedachten het concept voor de toekomst. Gemakkelijk te bouwen (weinig bouw) alles gaat automatisch (geen personeel). Het eerste model is al goed bestemd tegen slechte weersomstandigheden. Aangezien elektrisch rijden steeds meer zal opkomen, zijn wij benieuwd hoe lang het duurt voordat we dit in ons straatbeeld zien of al de gewoonste zaak van de wereld vinden om te gebruiken.

Zie hieronder de toekomst van het 'elektronisch tanken'

Nederlandse bedrijven laten kansen liggen | 7 acties voor verbetering

Door de Erasmus Universiteit is voor het vijfde achtereenvolgende jaar het innovatievermogen van Nederlandse bedrijven onderzocht en de resultaten zijn behoorlijk opvallend. Dit zijn de belangrijkste bevindingen:

1. Organisaties ontwikkelen beduidend (-5%) minder nieuwe producten en diensten. Bovendien staat de aandacht voor het ontwikkelen van producten en diensten op het laagste niveau van de afgelopen vijf jaar;
2. Investeringen in sociale innovatie (slimmer werken, dynamisch managen en flexibel organiseren) zijn echter fors (+12,8%) toegenomen, maar meer investeringen zijn noodzakelijk om aan te sluiten bij de meest innovatieve landen;
3. Sociaal innovatieve bedrijven presteren beter op innovatie (+31%), productiviteit (+21%), groeiend marktaandeel (+20%) en andere prestatiemaatstaven dan niet sociaal innovatieve bedrijven en hebben meer tevreden medewerker. Sociaal innovatieve bedrijven investeren ook meer dan twee keer zo veel in R&D (7,0% versus 3,1%);
4. Sociale innovatie vereist anders managen, organiseren en inrichten van arbeidsrelaties. Met name een informele leiderschapsstijl, een hoog aanpassingsvermogen en onderling vertrouwen zijn de belangrijkste hefbomen voor sociale innovatie.
5. Sociaal innovatieve bedrijven die veel gebruik maken van kennis van andere ondernemingen en kennisinstellingen hebben hogere bedrijfsresultaten.
6. Bedrijven in de ICT sector en zakelijke dienstverlening zijn het voorbeeld voor innovatie. Bouwbedrijven en financiële dienstverleners blijven achter met innoveren.

Investeringen in sociale innovatie zijn fors toegenomen 

Sociale innovatie is het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (leiderschapsstijlen), het hanteren van innovatieve organisatievormen (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsrelaties (slimmer werken) om het concurrentievermogen en de productiviteit te verbeteren.

Onze toekomst met nanotechnologie

Steeds vaker kom je het tegen: dat nieuwe woord nanotechnologie. Geen wonder, want ons dagelijks leven begint dankzij deze nieuwe wetenschap nu al drastisch te veranderen.

In 2014 wordt er wereldwijd voor 2000 miljard euro aan producten verkocht die zijn ontwikkeld met nanotechnologie. Deze technologie heeft een enorme economische en maatschappelijke impact. Vandaag of morgen komen nanotechnologische toepassingen op ieders pad. Het is dus zaak te weten waar we mee te maken krijgen. Wat is nanotechnologie en wat brengt het ons (met een video van de Kavli Foundation)?

Opkomst China: Europa als 'keizer zonder kleren'

‘Jullie in het Westen hebben geen idee hoe de rest van de wereld tegen jullie aankijkt. Ze zien een keizer zonder kleren. De wereld is enorm veranderd, maar jullie begrijpen totaal niet wat dat betekent.’ Aan het woord is Kishore Mahbubani (The New Asian Hemisphere; the irresistible shift of global power to the east') in discussie met Frans Timmermans, Staatssecretaris van Buitenlandse Zaken onder leiding van Michael Zeeman.

Eeuwenlang stonden Aziaten (Chinezen, Indiërs, moslims en anderen) langs de zijlijn van de wereldgeschiedenis. Nu staan ze klaar hun deel op te eisen van de wereldmacht. Het Oosten moderniseert in rap tempo, heeft de snelst groeiende economieën en de grootste financiële reserves. Ook op sociaal en cultureel gebied verandert er veel. Maar hoe reageren Europa en de VS op de stormachtige opkomst van Azië?

Liquidatiefase: daling huizenprijzen zet versneld door

De huizenprijzen lagen vorige maand ruim 2% lager dan in dezelfde periode in 2010. Daarmee is de prijsdaling verdubbeld ten opzichten van maart. Dit blijkt uit de cijfers van het CBS en het Kadaster. De prijzen van huizen daalden over de hele linie. Alle typen woningen werden goedkoper. Het grootst was de daling bij vrijstaande woningen. Deze werden 4,6% goedkoper. Er werden in april 10.000 bestaande woningen verkocht. Dat is een daling van bijna 10%.

Parallellen met de crisisjaren

De overeenkomsten tussen de herfstperioden in de Kondratieffgollf van 1920-1929 en 1980-1999 zijn talrijk en zeer treffend. Op de herfstperiode volgt altijd de winterperiode. Na de New Era van de jaren twintig volgde uiteindelijk de depressie van de jaren dertig. Na de Nieuwe Economie van de jaren negentig zal er ook gaandeweg een depressie volgen. Hetzelfde proces zal zich opnieuw voltrekken.

Nederland wereldleider internationale fusies en overnames!

Uit een wereldwijd onderzoek van Corporate Finance International (CFI) blijkt dat Nederland internationaal koploper is op het gebied van grensoverschrijdende transacties. Nederlandse bedrijven en investeerders doen meer dan de helft van al hun overnames in het buitenland. En omgekeerd zijn buitenlandse kopers in Nederland juist goed voor bijna de helft van alle fusies en overnames.

7 trends voor actiegerichte leiders

Het is lastig om relevante ontwikkelingen te vertalen naar de invloed daarvan op het managen en functioneren van organisaties. Toch is deze stap essentieel voor de manager van de toekomst, want we staan voor een aantal grote ontwikkelingen die op de middellange termijn zorgen voor de nodige aardverschuivingen. De belangrijkste vraag is of het management van de BV Nederland achterover gaat leunen en afwacht, of de uitdaging aanneemt en gaat doen wat ze belooft, practice what you preach?

Sociale innovatie: op weg naar de Werkvloer-Democratie

Sinds het begin van het kapitalisme is de kloof tussen werk en persoonlijk leven groter geworden," merkt Mark Dowds op in een artikel voor het webmagazine Bioteams.com. "Enerzijds is er in de westerse wereld hard gewerkt om de democratie te ontwikkelen op basis van elementen zoals privacy, verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid, maar anderzijds hebben we management-systemen uitgebouwd die uitgaan van een machine-benadering, waarbij elk onderdeel en elke persoon moet worden beheerd."

Vergrijzing slaat toe vanaf 2011

Het zat er al 65 jaar aan te komen maar nu is het zover, in 2011 zullen een record aantal mensen in Nederland de leeftijd van 65 jaar gaan bereiken.

Nog nooit werden er in een jaar tijd zoveel mensen 65 jaar als in 2011, de vergrijzing van Nederland begint hiermee echt "op gang te komen". In totaal zullen er in 2011 ruim 120.000 mensen de leeftijd van 65 jaar gaan bereiken. Dit is het gevolg van de geboortegolf uit 1946.

Gaat de euro onderuit en wat zijn dan de gevolgen?

Het was zelden zo zichtbaar als het afgelopen weekeinde: demissionair minister De Jager van Financiën gaf toe "verrast" te zijn door het miljardenplan om de euro te redden.

De val van Griekenland is onvermijdelijk

"Als Griekenland zijn schulden niet meer betaalt zal er een schok gaan door het financiële systeem en een domino-effect optreden dat lijkt op wat gebeurde toen Lehman Brothers omviel." Richard McGuire, strateeg van de Rabobank in Londen, waarschuwt in The Times voor een economische ramp.

De Eurocrisis is pas net begonnen

Het was een merkwaardig toeval. Op dezelfde dag dat de Europese Centrale Bank (ECB) de officiële rente met eenkwart procentpunt verhoogde, diende Portugal formeel een verzoek tot steun in bij het Europese noodfonds. Beide stappen maken duidelijk dat de eurozone kampt met twee totaal verschillende snelheden.